System dydaktyki tradycyjnej J.F.Herbarta

Herbart próbował skonstruować "naukowy system pedagogiki" oparty na dorobku terapeutycznym takich nauk pomocniczych jak etyka i psychologia. Etyka wyznacza i uzasadnia cel wychowania. Psychologia wskazuje drogę wiodącą do tego celu oraz środki niezbędne do jego skutecznej realizacji.

Najważniejszym celem wychowania, według Herbarta, jest kształcenie moralnie silnych charakterów. Ludzie o takich właśnie charakterach kierują się w swym postępowaniu następującymi  ideami moralnymi, które z kolei, razem wzięte określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka:

Ø  idea doskonałości, wyznaczająca kierunek, zakres i siłę dążeń jednostki

Ø  idea życzliwości, pozwalająca uzgadniać i podporządkowywać własną wolę woli innych

Ø  idea prawa, zapobiegająca narastaniu konfliktów, które powstają w wyniku rozbieżności między społecznymi dążeniami i pragnieniami jednostek

Ø  idea słuszności, nakładająca na jednostkę obowiązek zadośćuczynienia przykrościom
i krzywdom wyrządzonym innej jednostce lub jednostkom

Ø  idea wewnętrznej wolności, zapewniająca zgodność woli danej jednostki z jej pragnieniami
i przekonaniami

               Ukształtowaniu moralnie silnych charakterów, według tej teorii, służą

Ø  kierowanie dziećmi i młodzieżą – stałe zatrudnianie i organizowanie dla nich zajęć, pielęgnowanie ich fizycznego rozwoju, wdrażanie do porządku. Nie dopuszcza się zbytniego rozpieszczania, stwarzania cieplarnianej atmosfery ani też zbyt surowe hartowanie.

Ø  Karność - jest koniecznym warunkiem ukształtowania "moralności opartej na silnym charakterze. Ważną rolę odgrywają rygorystyczne zakazy, polecenia, a nawet kary cielesne, wymierzane "ostrożnie i z umiarem"

Ø  Nauczanie wychowujące – wola i charakter rozwija się równocześnie z rozumem. Wartość nauczania wychowującego polega nie tyle na przekazywaniu uczniom wiedzy, co raczej
na wiązaniu, łączeniu tej wiedzy z rozwojem ich uczuć i woli.

               Herbartowska psychologia oparta jest na założeniach:

Ø  nie istnieją żadne dziedziczne czy nabyte dyspozycje psychiczne

Ø  całe życie psychiczne składa się z wyobrażeń

               Efektywność nauczania zależy między innymi od racjonalnego rozłożenia treści, która uczniowie mają sobie przyswoić, na powiązanie ze sobą części a także od jego toku. Opanowywanie tych treści jest najskuteczniejsze gdy uczniowie przechodzą kolejno od etapu zagłębiania, w którym dane wyobrażenie wydziela się jasno i wyraźnie spośród innych, do etapu ogarniania, kiedy
to możliwe staje się tworzenie określonych całości z już zagłębionych wyobrażeń. W każdym z tych etapów wyróżniamy stadium spoczynku i stadium ruchu. Dzięki temu powstał schemat stopni przyswajania treści, obejmujący:

Ø  zagłębianie spoczywające

Ø  zagłębianie postępujące

Ø  ogarnianie spoczywające

Ø  ogarnianie postępujące

               Każdemu stopniowi przyswajania Herbart przyporządkował odpowiedni stopień nauczania – jasność, kojarzenie, system i metodę. Miały one wyznaczać tok nauczania wszelkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej. Z czasem nazwano je stopniami formalnymi. Proces nauczania, którego tok wyznaczały stopnie formalne, miał przebiegać od wyobrażeń do pojęć i od pojęć do umiejętności. Zakładał przechodzenie "od żywego oglądu do myślenia abstrakcyjnego i od niego do praktyki".

               Założenia:

v  Podstawowym zadaniem szkoły powinna być troska o rozwój intelektu uczniów, a główne obowiązki wychowawcze mają spoczywać na rodzinie

v  zaznajamianie uczniów przede wszystkim z treściami humanistycznymi, w tym z łaciną
i greką, zaniedbując równocześnie nauki matematyczno-przyrodnicze. Zalecał on jednak
to kształcenie humanistyczne tylko w odniesieniu do uczniów gimnazjów.

v  Wymagał od nauczycieli rygorystycznego realizowania lekcji zgodnie z opracowaną przez siebie teorią stopni formalnych

v  dążył do urabiania wszystkich uczniów w klasie i w szkole według jednego wzoru i za pomocą metod opartych na represjach

v  nacisk na "pracę książkową", przy równoczesnym niedocenianiu praktycznej działalności dzieci i młodzieży.

v  Uważał, że większą wartość pedagogiczną niż uwaga dowolna ma uwaga mimowolna,
a równocześnie nie dostrzegał jej znaczenia dla rozwoju uwagi dowolnej , podobnie jak nie doceniał wpływu uwagi dowolnej na końcowe efekty procesu uczenia się

v  przekształcenie pedagogiki w naukę dysponującą własnym przedmiotem badań i własną, ściśle określoną terminologią

v  Nacisk na powiązanie pedagogiki z jej naukami pomocniczymi, na analizę toku "nauczania podającego" a także na rozwijanie u uczniów uwagi i "wielostronnych zainteresowań"

               Pod jego wpływem zaczęły upowszechniać się poglądy, że celem pracy szkoły jest przekazywanie uczniom gotowego materiału do zapamiętywania i rygorystyczne egzekwowanie
go; że aktywny w szkole musi być przede wszystkim nauczyciel natomiast uczniowie powinni siedzieć cicho, uważać i wykonywać polecenia nauczyciela; że najskuteczniejsza jest organizacja lekcji oparta na jednakowych dla wszystkich szczebli i przedmiotów nauki szkolnej "stopniach formalnych";
że podstawowym obowiązkiem nauczyciela jest realizacja programu nauczania, który nie musi być dostosowany do potrzeb i zainteresowań uczniów, gdyż potrzeby i zainteresowania uznawane przez wychowawców za pożądane można w ostateczności kształtować nawet przy użyciu kar fizycznych.