System dydaktyki progresywistycznej J. Deweya

W "szkole laboratoryjnej" rozwój położono na rozwój aktywności dzieci i młodzieży, przejawiającej się najbardziej w czynnościach manualnych, w różnego rodzaju zajęciach praktycznych. Tego rodzaju zajęcia najskuteczniej kształcą siły umysłowe i postawy społeczne uczniów nie tylko poprzez wysiłek indywidualny, lecz i zespołowy, oparty na zorganizowanej współpracy. Głównym zadaniem tych zajęć nie jest przygotowanie uczniów do wykonywania takiego czy innego zawodu, lecz pobudzanie rozwoju ich wrodzonych zdolności. Nauka szkolna ma być narzędziem zdobywania przez nich bogatego i różnorodnego doświadczenia. Celem zajęć praktycznych jest wdrażanie do działalności, z której wyrastają autentyczne zainteresowania, uczynienie szkoły terenem życia dzieci i młodzieży, a nie tylko przygotowaniem ich do życia. Mimo wszystko zajęcia praktyczne nie miały na celu zastąpienia studiowania książek przez uczniów. Podstawowa funkcja tych zajęć sprowadza się do nauczania uczniów samodzielnej pracy,
do wykorzystywania własnych doświadczeń pozaszkolnych, wzbogacanych okazjonalnie
o wiadomości przyswojone w szkole araz do zdobywania wiedzy w drodze samodzielnego wysiłku umysłowego, a nie przyjmowanie jej wyłącznie w gotowej postaci od nauczyciela lub z książek.

Zdaniem Deweya poznanie i wiedza to narzędzia, którymi człowiek posługuje
się w pokonywaniu różnorakich trudności i rozwiązywaniu problemów. W każdym "pełnym akcie myślenia" można wyróżnić następujące etapy lub stopnie:odczucie trudności

•  wykrycie jej i określenie
• nasuwanie się możliwego pomysłu rozwiązania (formułowanie hipotezy)
• wyprowadzanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania (logiczna weryfikacja hipotezy)
• dalsze obserwacje i eksperymenty, prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy, czyli do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne

Skuteczne nauczanie powinno stwarzać uczniom sytuacje wymagające rozwiązywania przez nich określonych problemów, przy czym problemy te powinny dotyczyć przede wszystkim podmiotowych potrzeb oraz zainteresowań dzieci i młodzieży, zainteresowań wyrosłych na podłożu ich ogólnego rozwoju. Nauczyciel może podsuwać uczniom problemy to znaczy nauczać, jedynie wtedy, gdy pozna ich rzeczywiste zainteresowania. Stawiane uczniom problemu powinny jednak różnić się od problemów wyznaczanych im w szkole tradycyjnej, które zazwyczaj nie były ściślej związane z życiem i doświadczeniami pozaszkolnymi dzieci i młodzieży. Uczniowie powinni być przekonani, że rozwiązując dany problem odkrywają nowe dla nich rzeczy, że zdobywają wiadomości nikomu dotychczas nie znane. Ponadto nauczyciel musi tak przygotować i prowadzić lekcje dowolnego przedmiotu, aby uczniowie mogli odczuć daną trudność, określić ją, formułować hipotezy zmierzające do jej przezwyciężenia, sprawdzać te hipotezy za pomocą obserwacji lub eksperymentów oraz wyprowadzać z nich wnioski teoretyczne i praktyczne.

Wprowadzono zasadę uczenia się aktywnego, przy czym samo uczenie interpretowano jako umiejętność korzystania z już poczynionych doświadczeń. W tym ujęciu uczenie
się odnoszono nie tylko do intelektualnej sfery rozwoju jednostki, lecz do całości jej życia psychicznego, a więc do myślenia teoretycznego i praktycznego, do uczuć i woli,
do działalności indywidualnej i społecznej. Uczenie powinno być dostosowane do rozwoju ucznia a także do obiektywnych potrzeb życia społecznego.

Nauczyciel stał się tutaj doradcą i obserwatorem, nie narzucającym uczniom ani treści ani metod pracy, lecz tylko pomagający w przezwyciężaniu napotkanych trudności, gdy sami proszą go o pomoc. Ogromne znaczenie przywiązywano do tego, aby treści szczegółowe uwzględniały aktualne potrzeby, zainteresowania i skłonności uczniów, którzy powinni samodzielnie formułować rozwiązywane w szkole problemy.

Zarzuty wysuwane wobec szkoły progresywistycznej:

• wychowanie jednostronne, oparte na nieuzasadnionych nadziejach

co do rzeczywistego wpływu spontanicznej działalności uczniów na ich rozwój intelektualny, emocjonalny i wolicjonalny

•   przerost zajęć praktycznych, często przypadkowych pod względem treści, nad zajęciami "umysłowymi", zapewniającymi dzieciom i młodzieży podstawy usystematyzowanej wiedzy o świecie
•   jednostronne faworyzowanie nieekonomicznego "uczenia się przez badanie"
•   ujmowanie zdobywania wiedzy jako czynności incydentalnych w procesie rozwoju myślenia
•   przesadne respektowanie przypadkowych zainteresowań dzieci i młodzieży przy doborze treści kształcenia.